Het stendhalsyndroom
Het stendhalsyndroom is een psychische aandoening die optreedt als iemand volledig overrompeld wordt door de schoonheid van kunst. Lichamelijke verschijnselen zijn een versnelde hartslag, duizeligheid, verwarring en flauwvallen. In ernstige gevallen treden soms zelfs vormen van manie, hallucinaties of andere psychotische verschijnselen op.
De aandoening is genoemd naar de 19e-eeuwse Franse schrijver Stendhal die in zijn werk gedetailleerd beschreef hoe hij in 1817 tijdens een bezoek aan Florence emotioneel werd aangegrepen door het artistieke karakter van de stad. Er zijn door de jaren heen meerdere gevallen bekend van toeristen die duizelig worden of flauwvallen bij het aanschouwen van kunst in Florence, met name in het Uffizi.
Ik heb wellicht aanleg voor het stendhalsyndroom. Volgens mij heb ik twee keer een acute aanval gehad. Het resulteert bij mij in een buitenproportionele bestudering van een muziekstuk, en daar een detail van. De eerste keer vond plaats tussen 2010 en 2013. Vier jaar lang bestudeerde ik alle details van de vier laatste maten van het ‘Amen’ uit Pergolesi’s Stabat Mater. Een uitleg voert nu te ver, zou zelfs gevaarlijk kunnen zijn met het oog op een terugval. Ik bezocht ‘handschrift’ professoren en archieven. Ik bestudeerde de eerste kopieën, vroege drukken en bewerkingen: steeds met de focus op de laatste vier maten. Nu ik dit opschrijf krijg ik inderdaad toch weer plannen ermee verder te gaan.
De andere uitbraak vond plaats in de zomer van 2015. De oorzaak was een nieuwsgierigheid naar de ontstaansgeschiedenis van Johann Sebastian Bachs zwanenzang die Kunst der Fuge en het raadsel van de laatste bladzijde. Er is een afschrift in Johann Sebastians (JS) handschrift (1742-1749) en een eerste druk, verschenen na zijn dood onder toeziend oog van zijn zoon Carl Philipp Emanuel (CPE) (1751). In het handschrift van JS wordt de laatste fuga abrupt afgebroken in het midden van de derde sectie. Zijn zoon heeft erbij gekrabbeld: “over deze fuga…. is de schrijver gestorven”.
In volgorde en noten verschillen de twee versies. In hoeverre was JS betrokken bij de voorbereidingen voor de eerste druk door CPE? Contacten met professoren en muziekwetenschappers van Hilversum tot Nieuw Zeeland leverden interessante stellingen en verdere vragen op, het werd een gebed zonder eind. Elke nieuwe informatie leverde een dubbele hoeveelheid vragen op. Reinbert de Leeuw redde mij uit dit labyrint door op zijn eigen wijze met een klein lachje op te merken: “Als de studie maar over de noten gaat”. Ik was in één klap genezen.
Stendhal werd overrompeld door Florence: bevangen worden door kunst, ik door slechts een paar noten of een onaf einde. Koortsachtig worden van muziek, bovenmatige energie en gedrevenheid krijgen, het virus zit in ons.