Grip op geluid – deel 2

Verzamelwoede. Van kwaad tot erger. 
We weten dat, al zolang de mens bestaat, muziek een grote rol van betekenis heeft gespeeld. Al eeuwen maken culturen hun eigen muziekinstrumenten en ontwikkelde men nieuwe muzieksystemen en repertoire. In het artikel ‘Grip op geluid’ deel 1 zagen we al dat we vaak slechts een beperkt idee hebben van hoe deze muziek geklonken heeft. Misschien ligt het besef van deze enorme hoeveelheid verloren geraakte muziek wel aan de basis van onze later zo sterk ontwikkelde verzamelwoede, waarmee we grip hebben geprobeerd te krijgen op deze anders zo vluchtige noten.Langzaam maar zeker bereikten men consensus over muzieknotatie. De weerslag hiervan, hoe deze eruit ziet en klinkt, bespreken we in dit tweede deel.

Vrijheid
De enorme verfijning in notatie leverde halverwege vorige eeuw een tegenbeweging op. Sommigen waren van mening dat muzieknotatie tè precies was geworden, en daarom eerder een beperkend dan een bevrijdend effect had. Componisten en grafisch ontwerpers begonnen daarom met het ontwikkelen van grafische scores. Men probeerden hiermee de ‘tot slaaf gemaakte musici’ uit het keurslijf te halen. Er ontstonden vormen van notatie die sterk afwijken van de geaccepteerde methode. In het stuk van Cornelius Cardew – Treatise wordt bijvoorbeeld hoofdzakelijk gebruik gemaakt van nieuwe abstracte klanken. Op enkele momenten verschijnen wel de sleutels, notenbalken en articulatie tekens zoals we die kennen. 

Andere componisten zoals Johan Cage beginnen volledig opnieuw, en creëren bladmuziek zoals dit nog nooit gezien is. Of in de woorden van John Cage: ‘When a musician writes a score that must be mechanically carried through, compelling the interpreter to follow it as if he was a machine… what is the sense to make it for a human being if it can be made for a machine?A music score that imposes such a severity has no sense. Ideas must be free and the musicians who will play must be creative’.

Een andere intrigerende grafische score is Artikulation van Gyorgy Ligeti.

Het lot beslist
In dezelfde periode leefde ook de aleatorische muziek weer op. Alea = Latijn voor dobbelsteen. Dit is zowel een compositie als notatie methode. Welke noten er op een score verschijnen kans. Deze methode is niet nieuw en dateert al uit de 18e eeuw, maar herwint weer populariteit halverwege de vorige eeuw. Een duidelijk voorbeeld van deze kans muziek vind je in ‘Birds on a Wire’.

Een ander geluid
Een andere invloed op notatie dan vrijheid komt met de opkomst van elektronische muziek en synthetische klanken. Voor deze- tot dan toe- nooit eerder gehoorde klanken, schiet de klassieke westerse notatie duidelijk tekort. Zo kan deze nieuwe muziek erg abstract zijn, veranderen of bevriezen met de milliseconde, of beweegt de muziek heen en weer door een ruimte door panning.
Een interessant voorbeeld hiervan vinden we in het stuk Solitude van Hans-Christoph Steiner. In de video kun je de bladmuziek volgen terwijl de muziek klinkt. 

Waar staan we nu?
Een recent en komisch voorbeeld van de nieuwe muzieknotatie is te vinden in de vorm van MIDI art. De componist van vandaag de dag maakt gebruikt van software om muziek te noteren op een zogenaamde piano roll. Bij MIDI art is de klinkende muziek geen vertrekpunt, maar gaat het om het plaatje op de piano roll, waarbij ieder blokje een noot is. Vanwege de aard van deze software ziet het er erg pixelig of zelfs een beetje knullig uit. In sommige gevallen worden er later noten verschoven om naast de afbeelding, ook nog aan bepaalde muzikale regels te voldoen. Dit gebeurt bij de MIDI unicorn in voorbeeld 1. In het tweede voorbeeld daarentegen gaat het puur om de vorm.