Interview with pianist Helena Basilova

Op het in mist gehulde terrein van de NDSM werf ontmoette ik Helena Basilova voor een interview. Ik ben van plan haar te vragen naar haar aankomende voorstelling Oblique Time (Scheve Tijd) en om haar de onvermijdelijke Corona vragen te stellen: Wat is er voor Helena veranderd? Heeft dit invloed op haar spel? Of op haar denken? En is er nog ruimte voor optimisme? Geïnstalleerd met koffie en voor Helena een gemberthee, vroeg ik haar of ze lekker ruim in haar tijd zat in deze Corona tijd:

Nou, dat valt me best wel mee. Ik vind dat dagen voorbij vliegen en als ik nu terugkijk, naar al die tijd vanaf maart, dan vraag ik me af: waarom heb ik niet wat langer vrij genomen, even vijf weken niks gedaan? Ik ben gewoon maar doorgegaan.

Tijd gaat snel. Ik ben druk en heb ook veel plannen. Hoewel ik sinds dit weekend de toekomst wel weer spannend vind worden, over het algemeen voel ik dat ik tijd tekort heb.

En dat ben je ook ind e afgelopen maanden blijven ervaren?
Maart, april mei, dat waren wel maanden waarin de tijd begon te zweven en waar ik soms niet wist wat voor dag het eigenlijk was. Dat voelde wel gek. Normaal heb ik een duidelijk plan, staan er concerten gepland, en weet ik daardoor precies waar ik ben in een jaar.

Hoe heb je jezelf geprobeerd te herpakken?
Eerst stopte even alles, veel leuke festival, kunstwerken – alles stopte… Maar er kwamen ook vrij snel weer dingen opgang: livestreams, ik werd gevraagd om muziek in te spelen voor films, en ik ben zelf stukken op gaan nemen. Ik heb mezelf vanaf maart wel gelijk aan het werk gezet en dat ging eigenlijk ook wel gemakkelijk. We hebben in de zomer bijvoorbeeld ook Oblique Time bedacht. Ik kom ook al sinds maart met Salvador Breed online samen om elkaar lessen te geven. Ik geef hem dan pianoles en hij geeft mij dan les in de muziek software Ableton.

‘Van de oude vorm krijg ik soms een beetje kriebels: Opkomen in een kerkje. Spelen, buigen, klaar. ‘Ik wil gewoon een muzikaal museum worden’. 

Salvador en ik kenden elkaar al langer. Nick, Salvador en ik zijn ooit een keer met z’n drieën op pad gegaan, naar een voorstelling van Bjørk. Plannen om weer wat samen te maken bestonden al langer: Om muziek te maken voor een oude Sovjet-film en om een plaat op te nemen. Maar nu kwam er een oproep van het Cultuurfonds voorbij en dacht ik: O, zo vet om nu samen iets nieuws te maken! En dan met Nick Verstand erbij zodat er ook nog een visueel element bij kwam. Maar ik speelde ook al voor maart met een idee, omdat ik soms een beetje frustratie voel bij de setting van een concert.

Soms heb ik een beetje moeite met de vorm: In 2017 heb ik al eens iets gedaan met live visuals (samen met 24classics) en dat was heel bijzonder en mooi, maar dat was dan slechts één keer. Als je dan niet kunt, dan heb je het gemist…

Bij musea heb je tentoonstellingen die langer te zien zijn. Met dat idee speelde ik al langer: dat een concert niet één moment is, maar dat ik één week lang elke avond speel, zodat veel meer mensen het kunnen zien. Toen de crisis kwam heeft dat dit idee versterkt. Ik probeer nu eigenlijk een concert iets meer naar een expositie toe te halen.

Van de oude vorm van een concert: opkomen in een kerkje, spelen, buigen, klaar, krijg ik steeds meer de kriebels.

Ik ben nu op zoek naar nieuwe vormen. Een andere vorm dan alleen bestaand repertoire spelen. Ik wil ook nieuwe dingen maken. Ik zeg nu niet dat ik de hele tijd ga componeren, want uiteindelijk ben ik een pianist. Maar het is wel een nieuw spoor waar ik nu op zit, vergelijkbaar met een museum. Eigenlijk wil ik een muzikaal museum worden. Projectmatig werken, minder kleine concerten in een jaar. Zoals nu  ik twee maanden met Oblique bezig ben. Ik vind het spannend om met deze voorstelling de piano op een nieuwe manier te laten horen. Op een vervreemdende manier, net als deze tijd.

‘Met deze voorstelling willen we onze eigen ervaring doorgeven: Het verschil tussen je heel erg comfortabel voelen en het gevoel van desoriëntatie, en het ‘niet weten’.

Er hangen veel speakers in de ruimte, waardoor je in het geluid komt te staan. Je kan precies kiezen welke speaker wat doet, en het geluid rond laten bewegen door de ruimte. Dat is erg spannend. Want als ik normaal een concert speel horen mensen altijd maar één akoestiek. Salvador Breed kan hiermee spelen en kan letterlijk klanken bevriezen. Het publiek zit daar middenin!

En dan is er ook een lichtinstallatie die daarop reageert en speelt met deze thematiek. Hiermee willen we onze ervaring doorgeven. Het verschil tussen je heel erg comfortabel voelen en het gevoel van desoriëntatie, het ‘niet weten’.

Wat brengt het gebruik van technologie jou voor extra’s?
Ik vind het zonde om nieuwe technologie niet te gebruiken. En ik vind het spannend, want het brengt andere perspectieven op muziek en daagt me uit om vrijer te denken. Als ik alleen piano speel voel ik me soms gevangen zitten in die klank. Ik heb gemerkt dat ik met Ableton veel makkelijker muziek kan schrijven dan aan de piano. Met schrijven aan de piano denk ik gelijk: o dit is de opening van Hayden… en niks is ooit goed genoeg. Er zitten soms te veel associaties in die pianoklank.

‘Ik denk dat als het allemaal tè lang zo doorgaat, en er alleen nog maar online-concerten zijn. Dan ga ik wel wat anders doen. De fysieke connectie met mensen heb ik echt nodig’

Hoe kijk je aan tegen de aankomende tijd? Heb je angesten, ben je optimistisch?
Ik had eigenlijk heel lang wel heel veel moed. Maar sinds een week, met die de tweede golf, vind ik het wel moeilijk. De moed zakt me een beetje in de schoenen. Projecten kosten zoveel tijd met alle productie. Als die moeite nu voor niets blijkt…

Ik heb ook grootouders in Rusland. Hoe lang kan ik ze niet zien? Eventjes is dat wel oké… Maar we gaan nu gewoon door. Door met mooie dingen maken.

Is er ook iets moois uit deze rare tijd afgelopen maanden gekomen?
Het mooie was dat je wereld heel klein werd. Werk stond even uit, wie zijn me eigenlijk dierbaar? Mijn wereld werd kleiner, maar het voelde tegelijkertijd veel rijker dan ooit. Dat vond ik wel mooi. En het terug gaan naar de essentie, dat vond ik wel bijzonder.

En wat heb je gemist?
Het mensen bij elkaar brengen. Het met z’n allen iets zien. Een livestream geeft me dan niet genoeg voldoeningen en energie. Zo’n livestream geeft voor mij totaal niet weer wat de muziek eigenlijk is. Je moet er gewoon bij zijn! En dat zeg ik niet alleen als uitvoerend musicus.

Ik zou het zelf ook vreselijk vinden als ik niet meer naar een concert zou kunnen. Ik merkte dat ik dat dát na een paar maanden isolatie het meest gemist heb. Met mensen samen iets moois ervaren.

Leden van 24classics steunen Helena Basilova in oktober. Wil je ook lid worden en (jonge) musici tot steun zijn? Doe dan mee en word lid in donkere tijden.