Weet je wie ik wel zou willen zijn?
Als ik van alle mensen op de wereld mocht kiezen wie ik zou willen zijn, zou ik Beyoncé zeggen. Als ik mocht kiezen tussen alle mensen die ooit op de wereld hebben geleefd, is het de celliste Jacqueline du Pré. Je zou kunnen zeggen dat Jacqueline in de jaren ‘60 de Beyoncé van de witte westerse klassieke-muziekwereld was.
De gelijkenis zit hem niet per se in het gillende publiek of het in de strijd gooien van weergaloze heupen en billen – beide natuurlijk not done in de klassieke concertzalen van die tijd – maar in hun ongeëvenaarde talent en muzikaliteit. Al voor hun tiende waren ze in beeld als uitzonderlijke talenten en wonnen daarna de ene prijs na de andere. Inmiddels worden beiden geassocieerd met het bovennatuurlijke, als enige verklaring voor hun kunnen. Bovendien trouwden ze allebei met vakgenoten, Beyoncé met rapper Jay-Z en Jacqueline met pianist Daniel Barenboim. Én deelden deze mannen alle twee het bed met een andere vrouw tijdens hun huwelijken. Nu komen we bij het eerste wezenlijke verschil tussen de levens van mijn twee idolen: Jay-Z ging vreemd, wijdde een album aan zijn excuses en deed het daarna nooit meer (denken Beyoncé en ik); Daniel Barenboim daarentegen, kreeg tijdens het huwelijk een relatie en twee zoons met een Russische pianiste, hield dit alles verborgen voor zijn vrouw en trouwde met deze Russin kort na de dood van Jacqueline du Pré. Je zou denken dat ik, deze fratsen van Barenboim kennende, toch liever Beyoncé zou willen zijn. Na het lezen van dit verhaal, is het hopelijk duidelijk waarom ik voor Jacqueline kies en hoe ik mijn best doe haar te worden.
Ik heb een te lange periode van mijn fan-zijn gedacht dat ze Française was, maar Jacqueline blijkt dus een Engelse celliste geweest te zijn. In 1945 wordt ze geboren en het duurt niet lang voordat ze bekend staat als ongekend muzikaal wonder. Toen ze elf was, omschreef cellist en dirigent Barbirolli haar al als “most outstanding cellistic and musical talent” die hij ooit had ontmoet. In haar biografie staan verhalen over haar jeugd waaruit blijkt dat deze muzikaliteit in elke porie van haar lichaam zat en er in grote hoeveelheden uit gutste. Zo vertelt een oude bekende hoe de jonge Jacqueline een keer de keuken in liep waar ze peterselie aan het hakken was. Waarop de celliste zei: “What a lovely sound!”. Tekenend voorbeeld, al is het een nerd-opmerking. Beyoncé zou vast hebben geroepen: Who run the world? Girls!, vervolgens het mes uit haar hand grissen en de man des huizes sommeren ook iets bij te dragen aan het huishouden.
Ik wil dus heel graag Jacqueline du Pré zijn, maar behalve dat ik op mijn vijfde begon met celloles (zij ook), hebben we op muzikaal vlak niet veel gemeen. Daarom probeer ik de gelijkenissen in hele andere hoeken te vinden, en anders te creëren.
Ten eerste: Jacqueline du Pré moest op 28 jarige leeftijd het cello spelen opgeven omdat ze aan MS leed. Ik heb gelukkig geen MS, maar het zijn wel mijn initialen en ik geloof niet in toeval. Ik ben pas 24, maar vraag mij over 4 jaar maar of ik nog steeds een cello heb. Haar tweede naam is Mary, engels voor Marie. Ze heeft een broer en zus, ik ook.
Omdat voor sommigen deze gelijkenissen nog niet overtuigend genoeg zijn, probeer ik ook inhoudelijke punten te scoren door zoveel mogelijk stukken te spelen die ik Jacqueline in youtube filmpjes heb zien spelen. Ik push mijn broer om pianopartijen van bepaalde sonates te oefenen zodat we die samen kunnen spelen en ik bijt me vast in Elgars celloconcert. In mijn eentje speel ik de drie maten die ik kan en de rest laat ik over aan mijn fantasie. In gedachte word ik dan gedragen door toporkesten die samen met mij de sterren van de hemel spelen; dirigenten zijn verrast door mijn vernieuwende interpretatie van het stuk en het publiek gilt zoals ze bij Beyoncé doen. Maar zoals liefde blind maakt, maakt fantasie doof; het was dan ook een grote deceptie toen ik een opname van mezelf maakte om te horen hoe de realiteit klinkt.
Ik ben niet de enige die probeert een manier te vinden om liefde voor Jacqueline te uiten. Zo vernoemde rozenkweker Harkness Roses in 1989 postuum een clematis naar haar. Deze plant wordt als volgt beschreven:
Delicaat ogende, halfgevulde crèmewitte bloemen, met golvende, naar binnen omkrullende bloembladeren en opvallende roodbruine meeldraden. Vraagt een plaats in de volle zon. Bossige, sterke struik, zeer geschikt voor de border. Bloeit al lekker vroeg. Aparte geur.
Ook hier blijkt weer: ik lijk zelfs op Jacqueline du Pré als clematis.
Het moment waarop ik zeker wist dat ik groot fan was van Jacqueline, was toen ik een kort youtube filmpje zag waarin ze in een trein zit. Met haar cello tussen haar benen tokkelt en neuriet ze een liedje van Françoise Hardy. Haar onbevangenheid, gemak en zorgeloosheid spat van het beeld en werkt verslavend. Misschien is het deels ook de tragiek – wetende dat ze die zorgeloosheid snel zal verliezen – die mij tot tranen roert, wanneer mijn hormonen het toelaten. Want in 1987 overleed Jacqueline du Pré aan de gevolgen van MS. Ze werd 42.
De laatste 14 jaar van haar leven kon ze geen cello meer spelen, maar zocht ze nog altijd naar manieren om iets te kunnen betekenen in de muziek. Christopher Nupen interviewde haar hierover in 1980. Beelden van dit interview staan, wederom, op youtube. De onbevangenheid, het gemak en de zorgeloosheid hebben plaatsgemaakt voor kwetsbaarheid. Ze vertelt dat ze nu pas merkt dat ze haar hele leven eigenlijk maar van een ding iets afwist, namelijk cello spelen. Nu ze dat niet meer kan, geeft ze nog les en leert ze andere kunstvormen te waarderen. Ook is ze bezig een uitgave van het celloconcert van Elgar te publiceren. Haar interpretatie ervan maakte het stuk wereldwijd bekend en nog steeds is haar naam er onlosmakelijk mee verbonden.
Na haar dood gaat haar cello naar de inmiddels bekende Yo-Yo Ma. Er is een registratie van Yo-Yo Ma die onder leiding van Daniel Barenboim op haar instrument hét celloconcert van Elgar speelt, 10 jaar na de dood van Jacqueline. Waarschijnlijk is Barenboim tegen die tijd al helemaal opgegaan in zijn nieuwe gezin, ze zaten misschien zelfs in de zaal. Desondanks vermoed ik dat hij zich tijdens dit concert ten diepste verbonden voelde met onze grote liefde Jacqueline du Pré. Misschien is dat het gevoel dat ik met al mijn vergeefse pogingen najaag. Na het eindeloos kijken naar al die youtube filmpjes, weet ik precies wanneer ze haar haar over haar schouder gooit of wanneer ze haar been verplaatst. En elke keer dat ik haar die bewegingen zie maken, hoop ik dat dat me steeds een beetje dichterbij haar brengt.
Youtube kijktips
– Jacqueline du Pré playing pizzicato on a train
– Jacqueline du Pré: previously unpublished intimate interview
– Jacqueline du Pré & Daniel Barenboim – Elgar Cello Concerto
– Jacqueline du Pré & Daniel Barenboim – informal
– Schubert Piano Quintet D667 The Trout Jacqueline du Pré, Daniel Barenboim, Itzhak Perlman, Pinchas
– Yo -Yo Ma: Elgar Cello Concerto, 1ste mvmt
– Beyoncé HOMECOMING Intro Video
Marie Geeraedts is 24 en studeert iets in duurzame stadsontwikkeling. Met een moeder die werkt in de klassieke muziek, was er voor haar geen ontkomen aan. Verplicht op celloles, mee naar concerten. En op nijntjeliedjes na, alleen maar klassieke muziek uit de speakers. En toch is ze ervan gaan houden. Nu schrijft ze daar verhalen over. Uit zichzelf.
