Schuberts Unvollendete eindelijk vollendet door Huawei
Maar liefst dertien symfonische werken liet componist Franz Schubert (1797-1828) onafgemaakt achter, waarvan de symfonie die bekend staat als de ‘achtste’ of ‘onvoltooide’ symfonie het beroemdst is. Door middel van artificial intelligence (AI) heeft netwerk- en telecombedrijf Huawei de symfonie proberen te voltooien in de geest van Schubert: is het Huawei gelukt?
De onvoltooide symfonie van Schubert geeft stof tot speculatie: de componist schreef slechts twee delen (van de normaal gesproken vierdelige structuur) en die delen zijn erg geliefd bij het publiek. In de loop van de jaren zijn wetenschappers en liefhebbers met allerlei verklaringen op de proppen gekomen waarom de componist het werk niet voltooide: hij vond het niet goed, hij had geen zin, hij was het vergeten, hij had andere interessantere opdrachten, hij had wel nog andere delen geschreven maar heeft deze onder andere titel uitgegeven, enzovoorts.
Eerder zijn er twee serieuze pogingen gedaan om de symfonie te voltooien: Pianist Frank Merrick won in 1928 de wedstrijd die door de Columbia Grammophone Componay in Engeland uitgeschreven was ter ere van de 100e sterfdag van Schubert. En musicoloog Brian Newbould orkestreerde in 1980 Schuberts eigen schetsen van het derde deel en gebruikte de entr’acte uit Rosamunde als finale. Beide pogingen zijn min of meer in de vergetelheid geraakt, eigenlijk zoals het altijd gaat met dit soort projecten. Er zijn niet zo heel veel voorbeelden van werken, voltooid door een andere componist, die door het publiek geaccepteerd en omarmd worden. Dat het niet onmogelijk is, bewijst bijvoorbeeld het Requiem van Mozart. Is het Huawei gelukt wat Merrick en Newbould niet lukte?
Met kunstmatige intelligentie leerde Huawei zijn Mate20 Pro-smartphone om het derde en vierde deel te componeren. De telefoon luisterde naar de twee bestaande delen van de symfonie, analyseerde de belangrijkste muzikale elementen en creëerde op basis daarvan de twee ontbrekende delen. Alleen AI was niet genoeg, daarom schakelde Huawei componist Lucas Cantor in om een orkestpartituur op te tekenen op basis van de melodieën die de telefoon had gecomponeerd. “Working with AI was like having a collaborator sitting right next to you who never gets tired, who never runs out of ideas, who never has an attitude of any kind, it is just there to work and there to help.” (Lucas Cantor)
Huawei gebruikte AI eerder al om een auto zichzelf te laten besturen, om boeken voor dove kinderen door middel van een app om te laten zetten in gebarentaal, en nu dus om te componeren in de stijl van Schubert. Maandag 4 februari bracht het English Session Orchestra het resultaat tot leven in een live uitvoering in de Cadogan Hall in Londen. De opname van dit concert kan je hier beluisteren.
Als er componisten zijn die bang zijn door AI te worden ingehaald, kunnen zij rustig ademhalen. Hoewel het zeker een ontzettend knap staaltje technologie en een hele leuke AI-showcase is, is het nog niet echt van de geest van Schubert die door de Huawei-delen waart.
De Mate20 Pro-smartphone luisterde naar het timbre, de toonhoogte en het metrum van de bestaande twee delen om een derde en vierde deel te genereren die door Schubert zelf gecomponeerd hadden kunnen zijn. Zeker doen sommige stukjes echt aan Schubert denken, maar de muziek geeft ook sterke associaties met Beethoven, Strauss en componisten van filmmuziek als John Williams en Hans Zimmer. Het is dus volgens mij óók de geest van Lucas Cantor (Emmy Award-winnende componist van filmmuziek) die te horen is. Als ik op onderzoek uitga in de reacties onder de youtube-video’s, lees ik vooral commentaar op de instrumentatie die historisch gezien niet te verantwoorden zou zijn. Zo lees ik dat bepaalde partijen, met name de hoorn- en trompetpartijen, door Schubert nooit zo gecomponeerd zouden zijn omdat hij rekening moest houden met beperkingen van de instrumenten uit die tijd: er werd pas na 1815 voor het eerst geëxperimenteerd met de primitieve voorlopers van de ventielsystemen die hoorns en trompetten nu hebben.
Ik ben benieuwd naar een vervolgproject door Huawei, waarbij de belfunctie van de Mate20 Pro-smartphone misschien iets meer ingezet kan worden, bijvoorbeeld om musicologen of Schubertdeskundigen om advies te vragen (haha). Lucas Cantor merkte op dat ‘het resultaat bewijst dat technologie ongelofelijke mogelijkheden biedt, en een enorme en positieve impact op onze moderne cultuur heeft’en ik denk dat Huawei goed heeft gezien dat de wereld wel wat positiviteit omtrent technologie en kunstmatige intelligentie kan gebruiken. Keep the positive vibes going!
Februari 2019