Alleen maar verliezers
Roman Totenberg en Philip Johnson. Wie kent ze niet? Ik.
Het is 13 mei 1980. Roman Totenberg speelt Mozart tijdens een recital op de Longy School of Music in Cambridge in Massachusetts, waar hij directeur is. De zaal is vol. 200 mensen zijn gekomen om naar Totenberg te luisteren. Niets staat deze avond nog in de weg om een succes te worden. Stukken goed ingestudeerd, veel publiek, mozart; wat wil je nog meer. Roman heeft zelfs zijn mooiste instrument meegenomen. Een Stradivarius – dit type viool staat bekend als een van de beste ooit – gebouwd in 1734.
Nadat hij zijn laatste noot speelt, klapt het publiek opgetogen. En zoals voorspeld, gaan er volgens exponentiële groei steeds meer klappende mensen staan. Stel dat het R-getal 2 is, dan staat er eerst een, dan twee, dan vier en voor je het weet krijgt Roman Totenberg een staande ovatie. Een paar buigingen later haast hij zich de zaal uit om zijn viool in de kleedkamer te leggen en gaat weer terug om complimenten in ontvangst te nemen. Ik kan me zo voorstellen dat teksten als “Oh Roman, you played so well!” en “I was moved by every note you played!” en “Thank you for this wonderful concert!” door de zaal vlogen.
Eerder die avond kwam een oud-student de zaal binnen. Deze had een aantal jaar gestudeerd aan de vorige school waar Roman Totenberg had lesgegeven, maar was twee jaar eerder van school gestuurd wegens tegenvallende resultaten. Aan gebrek aan talent lag het zeker niet, maar wel aan gebrek aan motivatie. Hij was daarbij ook onaardig, rebels en deed nooit wat er van hem gevraagd werd. Hij was zelfs door een leraar overgedragen naar een andere omdat ie hem te lastig vond. Deze niet zo geliefde jongen heette Philip Johnson.
Philip was door verschillende mensen op 13 mei 1980 gezien in de concertzaal en dat was opvallend, want hij was absoluut geen fan van Totenberg, integendeel.
Een van de aanwezigen van het concert hoorde Philip die avond mompelen dat Roman volgens hem helemaal geen stradivarius verdiende. Pas 35 jaar later werd ontdekt dat Philip hiermee vooral bedoelde dat hij vond dat hijzelf wél een stradivarius verdiende. Daarom pakte hij de viool na het concert uit de kleedkamer van Totenberg, deed hem in zijn eigen vioolkoffer en ging naar huis. Wat hij van plan was, weet niemand, maar ik denk niet dat hij dit plan uitvoerig doordacht heeft. Anders had hij zelf wel kunnen verzinnen dat hij een depressieve, gokverslaafde en doodzieke daytrader zou worden. Dit gebeurde als volgt.
Een paar maanden na de diefstal, verhuisde Philip Johnson naar New York. Hier trok hij in bij een vriend. Hij had geen geld, stal boodschappen om te kunnen eten en nog in hetzelfde jaar verhuisde hij weer om bij zijn zus in te trekken. Aan haar vertelde hij voor het eerst over de viool, maar hij speelde er nooit op. Hij zei dat hij een heel goed en duur instrument had, $30.000 volgens hem. Hij emigreerde na een aanbod voor een orkestbaan in Venezuela. Een vriend bracht hem naar het vliegveld en herinnert zich later nog steeds hoe Philip zijn vioolkist vasthield. Alsof hij het moest beschermen, alsof het zijn baby was.
Jaren na Philips dood herkent zijn vrouw dit beeld ook. Hij had altijd zijn viool vast. Zelfs wanneer ze samen een romantische wandeling maakten, was het niet haar hand die hij vasthield, maar het hengsel van de kist. Een cellist met wie Johnson weleens muziek maakte, vertelde ook dat hij niemand kende die zijn viool zo verkrampt onder zijn oksel droeg als Philip.
Terug naar eind jaren ‘80: zijn orkestavontuur in Venezuela eindigt. Philip verhuist terug naar de Verenigde Staten en gaat weer bij een vriend wonen. Deze vertelt achteraf dat hij hem elke dag hoorde spelen en dat hij vaak toekeek hoe Philip de viool zelf onderhield. Afgebroken stukjes hout lijmde hij vast en zorgde dat de naden niet zouden loslaten. Tegen zijn vriend zei hij dat het een hele oude viool was en het daarom allemaal zelf moest doen. Blijkbaar verklaarde dit verzinsel genoeg, want de vriend vroeg niet verder.
Een vrouw die op een avond bij een optreden naar Johnson had geluisterd, complimenteerde hem na afloop en benadrukte de enorme klank die uit zijn viool kwam. Toen ze vroeg of ze er heel even op mocht spelen, zei hij dat het absoluut niet mocht, dat ze niet naar zijn kleedkamer mocht komen en hij deed de deur op slot.
Begin jaren ‘90 ontmoette onze dief zijn vrouw, Thanh Tran (die van de foto). Ze trouwden en gingen in Californië wonen, klaar voor het grote geluk. Vanuit daar begon Philip tripjes te maken naar Las Vegas, om te gokken, blackjack. Thanh had het geluk zich denk ik anders voorgesteld, zeker wanneer ze geregeld haar man midden in de nacht achter de computer aantrof. Handelend in het een of ander. Ze hadden ondertussen ook twee dochters gekregen. Het schijnt dat Philip heel open was tegen hen en voornamelijk uitvoerig vertelde over zijn depressie. Volgens mij is dat niet bevorderlijk in de ouder-kind relatie, maar daar zal ik niet te oordelend over doen als kinderloze 24 jarige.
De tragedie kreeg een nieuw hoogtepunt (of dieptepunt, het is maar hoe je het bekijkt) toen Thanh wilde scheiden. Door Philips gokverslaving was het door haar verdiende geld al weg voordat ze wist dat het er was. Nadat de scheiding helemaal rond was, raakte Johnson failliet. Uiteindelijk woonde hij in een klein kamertje bij iemand in huis. Een paar jaar later kreeg hij kanker waaraan hij niet veel later dood zou gaan. Voor het zover was, had hij nog een grote laatste wens. Hij zou pas vredig kunnen sterven als hij een opname had gemaakt van Sibelius’ vioolconcert, gespeeld door hem op “zijn” Stradivarius. Een groepje musici uit de buurt was samengekomen in een kerk om dit mogelijk te maken. De geluidstechnicus, Ben Maas, vertelt later dat het een onmogelijke klus was. Philip schijnt niet meer in goede vorm geweest te zijn en raakte na elke noot meer gefrustreerd, met als gevolg dat ook het orkest geïrriteerd werd. Na een enorme onderhandeling met Ben werd Philip woedend en weigerde hem te betalen. Het is begrijpelijk, maar ook zonde, dat Ben de geluidsopnames daarna verwijderde. Anders hadden we nu nog kunnen luisteren naar de klank van het zelf gestolen ongeluk van Philip Johnson. Wat we wel kunnen horen is een hele mooie opname van dit vioolconcert gespeeld door Maxim Vengerov, maar dat terzijde.
In het najaar van 2011 overleed Philip Johnson. Een paar jaar later, besloot zijn vrouw de viool te verkopen. Ze stuurde foto’s per e-mail naar een taxateur. Hij zag meteen om welk instrument het ging en belde haar om een afspraak te maken. Vanwege zijn sterke vermoedens had hij de FBI vast ingeschakeld. Toen het instrument in zijn handen lag en het inderdaad de vermiste Stradivarius bleek, stormde de FBI binnen en nam de viool in beslag (zie foto). De dochters van Roman Totenberg werden op de hoogte gebracht en konden eindelijk na 35 jaar de viool van hun vader weer zien. Totenberg was niet lang na Philip Johnson overleden en heeft dus zelf na dat die ene succesvolle avond in 1980 zijn viool nooit meer vast kunnen houden.
Deze stradivarius in kwestie bracht voor Johnson eigenlijk alleen maar ongemak met zich mee, het maakte Philip verkrampt en ongelukkig en ik kan me niet anders voorstellen dan dat hij heel erg spijt had. Ik denk dat het voor hem bijna een godsgeschenk was dat hij kanker kreeg en op zijn 58e overleed. Uiteindelijk had hij niemand meer, behalve zijn gokverslaving en depressie.
Na dit verhaal opgeschreven te hebben, krijg ik alleen maar medelijden met Philip en gun ik het hem dat hij doodging.
Het is een een aaneenschakeling van tragische scènes. Ik zie het beeld voor me dat hij in een slecht verlicht kamertje met trillende vingers lijm aanbrengt op ‘zijn’ viool, omdat je gestolen waar nooit naar een vioolbouwer moet brengen (tip van Marie). Hoe het zweet uit zijn oksels gutst en het bloed naar zijn hoofd stijgt, als iemand vraagt of ze even op ‘zijn’ viool mag spelen.
Ik denk dat hij deze diefstal zag als zijn kans om een echt goede violist te zijn. Onder het alom bekende mom van “eerst de spullen, dan goed worden”. Zoals ik ook eerst dure hardloopschoenen wilde, voordat ik ook maar 1 meter zou rennen. En zoals een vriendin een dure bouillon pan kocht voordat ze begon met haar hobby bouillon maken (die overigens maar een dag duurde). En zoals diezelfde vriendin ook ooit een weefgetouw kocht en echt goede (lees: dure) wol voordat ze begon met haar hobby weven. Deze hobby is helaas nooit van de grond gekomen, want het weefgetouw was anders dan die in de youtube tutorial, dus het lukte niet. Ik zou pagina’s kunnen vullen met haar kortstondige hobbies en de daarvoor aangeschafte spullen, maar dat leidt af van Philip en Roman. Want, nu rest natuurlijk de vraag: ben je liever een topviolist mét succesvolle carrière, twee dochters, een gelukkig huwelijk en een mooie viool die geen Stradivarius is? Of een ongelukkige, depressieve, gokverslaafde, failliete B-violist met twee dochters en een mislukt huwelijk, máár wel ook een van de mooiste en duurste violen van de wereld? Dit verhaal kent alleen maar verliezers.
Youtube kijktips in thema:
– Why Stradivarius violins are worth millions
(de inleiding van dit filmpje had beter vervangen kunnen worden door het verhaal van Roman Totenberg)
– Maxim Vengerov Sibelius Violin Concerto
– A tribute to Roman Totenberg
(voor als je benieuwd bent wie het is en zelf wil uitmaken of hij een stradivarius verdiende)
Marie Geeraedts is 24 en studeert iets in duurzame stadsontwikkeling. Met een moeder die werkt in de klassieke muziek, was er voor haar geen ontkomen aan. Verplicht op celloles, mee naar concerten. En op nijntjeliedjes na, alleen maar klassieke muziek uit de speakers. En toch is ze ervan gaan houden. Nu schrijft ze daar verhalen over. Uit zichzelf.
