Anna Cramer – Schitterend ongrijpbaar

Hoofdstuk Anna Cramer uit Brieven aan de Meesters II
Muziek: Fünf Gedichte, Op. 2: III. Gefunden

Rond 1930 werd Anna Cramer (1873-1968) vanwege psychische problemen enige tijd opgenomen in een kliniek. Diagnose ‘paranoia’. Uit angst geeft ze al haar composities in een koffer in bewaring bij een bankkluis in Amsterdam. De inhoud van die koffer raakte mij direct. Vanaf de eerste noot werd ik getroffen door de gevoeligheid van haar muziek.

Eigenheid
Bij het luisteren of spelen van onbekende componisten betrap ik mezelf vaak op de gewoonte hen te vergelijken met ‘de grote namen’. Onze oren zijn zodanig geconditioneerd dat we heel snel verbanden leggen met de muziek die we kennen. Nieuwe muziek vergelijken met bestaande muziek geeft ook houvast en is van alle tijden. Anna Cramer werd bijvoorbeeld in een recensie ‘een nieuwe Hugo Wolf’ genoemd. Maar bij een componist met een eigen signatuur vervagen die verbanden na verloop van tijd.

Wat is eigenheid eigenlijk? En wanneer heeft een componist een eigen signatuur? Elke componist is een kind van zijn of haar tijd en is vrijwel altijd schatplichtig aan tijdgenoten en voorgangers. Er zijn slechts enkele componisten die zich schijnbaar volledig onttrekken aan elke invloed van buitenaf. Maar ook bij de allergrootsten is er een externe bron van inspiratie noodzakelijk. Het doet me denken aan de uitspraak van componist en pianist Dirk Schäfer die ik eerder aanhaalde: er bestaat een onvergankelijke liefde in de kunstwerken van de grootsten, die voortdurend in anderen herboren wordt. Dit beschrijft precies datgene wat haast als een onzichtbare cyclus tussen componisten bestaat: Een proces van zaaien en oogsten waarbij elke componist de ander van hernieuwde artistieke voeding voorziet. Zo kan de kleinste muzikale inventiviteit van de één van grote betekenis zijn in het artistieke proces van de ander en omgekeerd.

Cramers stijl is laat-Romantisch te noemen, verwant aan Wagner, Mahler en Strauss, maar is ook op een schitterende manier ongrijpbaar en niet vast te pinnen. Ze heeft een sterk gevoel voor de opeenvolging van akkoorden en hun samenhang waardoor er vanaf de eerste noot een boeiend verhaal ontstaat. Ze speelt op een eigenzinnige manier met nieuwe en herkenbare muzikale structuren. Het heeft tot gevolg dat ik me zowel thuis als ontheemd voel bij het beluisteren van haar Fünf Gedichte Op.2. De openingsmaten van Gefunden zijn van een bijzondere pure schoonheid. De piano opent met onbestendige, donkere akkoorden die subtiel beantwoord worden door de zangeres. Het moment van herkenning die de sequens (een onmiddellijk op andere toonhoogten herhaalde melodie) die daar op volgt teweegbrengt is precies wat Anna Cramers stijl typeert. Hier spreekt een vrije, creatieve ziel die de romantische taal volledig kon kneden naar haar hand.

Geachte mevrouw Cramer,

Het enige wat u heeft nagelaten is een koffer vol meesterlijke manuscripten, allemaal met grote zorg gedocumenteerd. Dat een leven in grote angst zulke volkomen vrije en wonderschone liederen opleverde gaat mijn pet te boven. Uw muziek barst van creativiteit en natuurlijke muzikaliteit. Betoverend is het juiste woord.

Als componiste bent u een dienaar van de muziek, maar werd u zelf ook geholpen? Het leek wel alsof u er op veel vlakken alleen voor stond. Misschien wilde men u vooral kennen als succesvolle componiste en niet als kwetsbaar en gevoelig individu.

Uw muziek is nu een groot geschenk wat tijdens uw eigen leven beloond had moeten worden. Uw grootste publieke optredens in onder andere Het Concertgebouw in Amsterdam, Den Haag, Rotterdam en zelfs in Parijs hadden het begin moeten zijn van een grote carrière. Het schrijven van schitterende composities had garant moeten staan voor een op z’n minst financieel stabiel bestaan. Maar dingen van onschatbare waarde moeten schijnbaar leven van zichzelf.

Wat wij met hart en ziel koesteren is de door u nagelaten koffer, voor eeuwig opgeslagen in ons muzikale geheugen.

Groet, Camiel

over Camiel Boomsma
Camiel Boomsma (1990) is pianist en schrijver. Hij treedt op als solist en kamermusicus op internationale podia, waaronder het Concertgebouw Amsterdam, Teatro La Fenice en Schloss Elmau. In zijn nieuwe boek Brieven aan de meesters II schrijft hij persoonlijke brieven aan componisten die hem raken, op zoek naar de mens achter de muziek.

Meer verhalen? Schrijf je in voor de nieuwsbrief en ontvang elke twee weken een nieuw verhaal in je inboxje. 

Voor onderweg, in bed of op de fiets: de verhalen hoor je nu ook in onze podcast.