Crazy days or making an opera in pandemic times

Door Daniël Steneker

Anderhalve meter afstand, een maximum van dertig mensen in één ruimte én geen publiek: door de coronamaatregelen tijdens de tweede lockdown leek het onbegonnen werk om een grootschalige operaproducties op de planken te krijgen. Desondanks was De Nationale Opera vastbesloten om Mozarts beroemde opera Le Nozze di Figaro toch door te laten gaan, zij het in aangepaste vorm en enkel als onlineregistratie te bekijken. Over de onzekere totstandkoming van Le Nozze maakte Sanne Rovers de documentaire Crazy Days or making an opera in pandemic times. De titel is ontleend aan de ondertitel van de opera (La Folla Giornata), maar heeft natuurlijk ook betrekking op de alom besproken ‘gekke tijden’ waar we dankzij de pandemie in verzeild zijn geraakt. Ik sprak met de regisseur over haar film.

Waarom moest Le Nozze di Figaro toch gemaakt worden?
Tijdens de voorbereidingen voor Le Nozze di Figaro had dirigent Riccardo Minasi al door dat dit geen gewone operaproductie zou worden. Niet alleen waren de omstandigheden uniek, maar hij was ook onder de indruk van de jonge, talentvolle cast. Bariton Davide Luciano had al vaker de rol van de bronstige graaf Almaviva gespeeld, maar mezzosopraan Polly Leech droomde er al jaren van om de rol van Cherubino te spelen. Al vanaf haar tienertijd vereenzelvigde ze zich met het personage van de puberende en door hartstochten en hormonen gekwelde page. De passie van de zangers en het Nederlands Kamerorkest waren te groot om dit project stil te leggen.
Het was ook Riccardo’s wens om de totstandkoming vast te leggen. Eerst was hij van plan om simpelweg een camera op te hangen tijdens de repetities, maar gaandeweg breidde dit idee zich uit naar een plan voor een documentaire.

Op welk moment in het productieproces van de opera stapte jij in?
Opera’s hebben een lange productietijd, dus deze productie van Le Nozze stond al enige jaren op de planning. Op het moment dat ik begon met draaien was alles en iedereen al geboekt en de zangers zaten al in het vliegtuig naar Amsterdam. Aanvankelijk was ik verbaasd over de grootte van de productie. Toen realiseerde ik me pas hoeveel er allemaal stil zou komen te staan als de opera geannuleerd zou worden.
Toen ik begon aan de documentaire waren de inhoudelijke keuzes om de productie coronaproof te maken en terug te brengen naar twee uur al genomen. Dat betekende echter niet dat op dat moment alles in kannen en kruiken was. Het was de tijd van de tweede lockdown, in het najaar van 2020, en er was bijna elke week een nieuwe persconferentie waarin nieuwe maatregelen werden aangekondigd. Eerst mochten er dertig mensen in de zaal zitten, later kregen een aantal locaties, waaronder Nationale Opera & Ballet, een uitzonderingspositie waardoor er 250 mensen de zaal in mochten. Die beslissing werd weer teruggedraaid en uiteindelijk werden alle culturele instellingen gesloten. Er mocht dus helemaal geen publiek meer bij een uitvoering aanwezig zijn. De makers leefden in constante onzekerheid over de toekomst, maar zelf wist ik evenmin hoe lang ik nog kon doorgaan met draaien.

Ben je zelf een operakenner?
Niet echt, dat heb ik ook direct gezegd toen ik voor dit project gevraagd werd. Gelukkig was dit voor DNO geen probleem. Ik kende wel wat muziek uit Le Nozze, zoals de aria’s “Non piu andrai” en “Voi che sapete”, maar ik moest mijn kennis flink bijspijkeren. Ter voorbereiding heb ik de oorspronkelijke productie van vier uur gekeken. De video bevatte geen ondertiteling, dus tijdens het kijken moest ik constant meelezen in het programmaboekje. Vervolgens heb ik van dramaturg Luc Joosten van DNO een crash course gekregen over Le Nozze, de tijd waarin het geschreven is en de ideeën die Mozart en librettist Lorenzo da Ponte bij het schrijven van de opera hadden. Dirigent Riccardo Minasi heeft me alles verteld over de muziek en de gelaagdheid die Mozart in de muziek verwerkt heeft. Daarnaast heb ik aan het begin van mijn research met zo veel mogelijk mensen gesproken die bij de operaproductie betrokken waren. Om dicht bij de geportretteerden komen, moet je hun vertrouwen zien te winnen.

Had je tijdens het draaien zelf last van coronabeperkingen?
Ik kreeg van DNO alle vrijheid om de film te maken, maar natuurlijk golden de restricties voor de gehele operacrew ook voor onze filmploeg. Er mochten maximaal dertig personen in een ruimte aanwezig zijn, dus soms moest er geschoven worden. Ook moest er te allen tijde afstand bewaard worden en werden wij dus regelmatig gesommeerd afstand te nemen van de zangers. Cameraman Gregor Meerman heeft alles zo knap gefilmd, dat die afstand niet opvalt.
De beperkingen op het aantal mensen hadden ook een groot voordeel. Ik had een groot verlaten gebouw tot mijn beschikking en kon dus aria’s opnemen in lege ruimtes die normaal gesproken vol mensen staan.

Hoe werkt het verhaal van de opera door in de documentaire?
De plot van Le Nozze staat bol van de complexe intriges, valstrikken en maskerades. Het strekte te ver om alle wendingen in de documentaire uit te leggen. De overeenkomsten tussen het verhaal van Le Nozze en de totstandkoming van de DNO-productie liggen op een meer emotioneel vlak. Mozart schreef de opera aan de vooravond van de Franse Revolutie, toen in heel Europa onzekerheid heerste over de toekomst. De personages zijn in de war en gefrustreerd omdat ze de zaken niet in de hand hebben. Op eenzelfde manier waren de operamakers – en ikzelf dus ook – overgeleverd aan de onvoorspelbare gedragingen van het virus en de continu veranderende overheidsmaatregelen. Die staat van verwarring komt mooi tot uiting in de aria’s en die spelen dan ook een prominente rol in de film.

Is Crazy Days alleen voor de operaliefhebber?
Natuurlijk is de documentaire interessant voor de operaliefhebber, omdat je een inkijkje krijgt in de grootsheid van een operaproductie. Grappig genoeg vonden de orkestleden het resultaat ook heel leuk om te zien. Zij repeteren doorgaans niet in het gebouw van Nationale Opera & Ballet en zien doorgaans dus niet veel van de toneelrepetities.
Tegelijkertijd denk ik dat er voor iedereen iets herkenbaars in de film zit. Gedurende de pandemie zijn we allemaal onderworpen aan de grillen van een ongrijpbaar virus en de maatregelen die daartegen genomen worden. Lange tijd werden er alleen uitzonderingen gemaakt voor ‘vitale beroepen’ en dat maakte heel onzeker. Doet de cultuursector er dan helemaal niet meer toe? Door de hartstochtelijke pogingen van de operamakers om de productie toch door te laten gaan vast te leggen, hoop ik het belang van kunst en schoonheid te benadrukken.

Zijn er, ondanks alle misère, ook positieve kanten aan een pandemie?
Voor mijzelf was het een grote kans, ik had hiervoor nooit gedacht dat ik een documentaire bij DNO zou draaien. Er was opeens heel veel mogelijk. Waar je doorgaans jaren bezig bent om alle voorwaarden rond te krijgen voordat je daadwerkelijk kunt beginnen met filmen, konden we nu na een week al aan de slag. Dat was fantastisch, maar voor de rest is deze hele situatie natuurlijk een grote bak ellende.

Je hebt nu twee muziekdocumentaires gemaakt. Smaakt dat naar meer?
Mijn vorige film, Water Wieg Me, was een boatmovie over de fanfarepunkband De Kift. Hun muziek ligt mijlenver van Mozart af, maar toch zijn er overeenkomsten. In een muziekdocumentaire kun je de emotionele laag van muziek en de poëzie van de teksten koppelen aan het verhaal dat je wilt vertellen. Ik ga het zeker nog een keer doen!

Crazy days, or making an opera in pandemic times ging in première op het Nederlands Film Festival en is vanaf 7 oktober te zien op streamingplatform PICL.

word ook Kleine Vriend
€4 per maand

meer dan 120 mensen
gingen je voor!