Gemiste Sterren – William Grant Still

In de zesdelige podcastserie ‘Gemiste Sterren’ gaan presentator Floris Kortie en Orville Breeveld op zoek naar onterecht vergeten zwarte componisten binnen de klassieke muziek. Waarom heeft men nauwelijks van hen gehoord? Zouden zij niet een plek verdienen tussen de bekende namen als Mahler en Stravinsky op het balkon van Het Concertgebouw? In elke aflevering staat één componist centraal, in de sociaal-historische context van zijn tijd. Welke muziek is vergeten, en waarom? Wat is er zo goed aan die muziek en welke verhalen hangen er omheen? Elke week kun je luisteren naar een nieuwe aflevering via nporadio4.nl of in je favoriete podcast-app!

Online vertellen we je graag alvast wat meer over de componisten met deze week de componist uit aflevering 5: William Grant Still.

William Grant Still (11 mei 1895 – 3 december 1978)

Little Rock
De eerste ademhaling van William Grant Still vond plaats op 11 mei 1895 in Woodville, Missisippi. Als kind van Carrie Still en William Grant Still. Zijn beide ouders waren docenten op A&M College in Alabama. Echter overleed zijn vader toen hij slechts vier maanden oud was. Met zijn moeder vertrok de kleine William Grant naar Little Rock, Arkansas. Zij woonde in bij de moeder van zijn moeder die gospels en negro spirituals voor hem zong. Zij waren trouwe kerkgangers en als jonge jongen werd hij door de Afro Amerikaanse spiritualiteit gegrepen. Deze spiritualiteit was een fundament voor zijn verdere leven. Toen hij een jaar of 9 was trouwde zijn moeder met Charles B Shepperson, die ook een bijzondere voorliefde had voor muziek. Deze stiefvader draaide gospel-, jazz- en operaplaten waardoor William veelvuldig en vooral repetitief die muziek tot zich kon nemen. Zijn moeder Carrie had William reeds op vioollessen in Little Rock gezet en synchroon aan deze lessen leerde hij zichzelf ook klarinet, hobo, altviool en cello. In Little Rock speelde hij als kind ook met een ander groot muziektalent die later een gerenommeerd componiste zou worden: ‘Florence Beatrice Price’. Zij kregen beiden les van mevrouw Charlotte Stevens, de legendarische zangdocente. Little Rock had voor 1880 een relatief mild klimaat qua interetnische omgang. Het stadje in de zuidelijke staat Arkansas kende een grote zwarte middenklasse die het relatief goed hadden. Totdat de Jim Crow wetten, een soort Apartheidssysteem, het leven voor Afro-Amerikanen bemoeilijkte. Rechten werden onthouden en publieke instellingen waren niet meer toegankelijk. 
William Grant Still nam deze situatie in zich op, maar wist instinctief dat zijn liefde voor muziek hem er wel doorheen zou slepen. Het zou geen gemakkelijke reis zijn, maar hij moest en zou er komen. Ook op de highschool zag men dat William Grant ijverig was en hoge cijfers haalde. Zijn muzikaliteit viel op en hij nam iedere gelegenheid naast zijn schoolwerk aan om aan zijn instrumenten te zitten. Op zijn zestiende begon hij met het schrijven van eigen composities.

Studie 
Zijn moeder stimuleerde William in zijn muzikale aspiraties, maar wist en maakte hem duidelijk dat het voor een zwarte muzikant heel lastig zou gaan worden om er een living van te maken. Zodoende vertrok William naar Ohio om op Wilberforce University een Bachelor of Science te behalen. Deze studie ronde hij af in 2016. In de laatste jaren van deze studie sloot hij zich als muzikant aan bij het Wilberforce University String Quartet. Hij begon te arrangeren voor dit quartet en tevens voor de schoolband waar hij concerten mee organiseerde waar alleen zijn werken werden gespeeld. Hier bouwde William al een bepaalde naam op als componist en arrangeur. Hij werd bandleider van deze gezelschappen en speelde verschillende instrumenten waardoor hij andere musici ook goed kon instrueren. William bestudeerde elk instrument en elke muzikant tot in detail. Hij wilde niet zozeer alleen mooie muziek schrijven, maar ook vooral muziek waar de uitvoerder in kon schitteren. Op zijn 21ste ging hij naar Oberlin College’s Conservatory of Music. Hij miste inkomsten om zijn studie voort te zetten en besloot te verhuizen naar New York. Hier had hij als musicus wel aardig wat werk, maar het was zo slecht betaald dat hij ernaast moest werken als conciërge en ober. In 2018, tijdens WW1, ging hij in de marine en heeft hij als soldaat zijn dienst gedraaid. Na de marine kreeg hij een job als arrangeur, road manager en musicus voor W.C. Handy, een voor die tijd beroemd blues-musicus. Hiervoor arrangeerde hij stukken als St. Louis Blues en Beal Street Blues. 

Swing
William Grant Still had een herkenbare sound die bekende gevestigde namen als Artie Shaw en Paul Whiteman aantrok. Omdat hij midden in de wereld van de toen populaire jazz, blues en gospel zat, maar ook getraind was in het arrangeren in de Europese klassieke stijl was hij veelzijdig inzetbaar. Hij was zich vooral ook bewust van wanneer muziek swingt en op het lichaam impact maakt. Dit was erg belangrijk in die tijd, want als je muziek wilde schrijven dat brood op de plank moest brengen dan moest je muziek imponeren qua sound en arrangementen, maar vooral swingen. Zoals Duke Ellington zei: ‘It don’t mean a thing if it ain’t got that swing.’ Deze swing, welke uit de Afro Amerikaanse traditie kwam, was ook de factor waardoor de jonge Amerikanen van alle afkomsten, zowel Europees, Latijns-Amerikaans en Aziatisch niet meer om de swing van ragtime, jazz, rhythem & blues en later rock & roll heen konden. Componisten als William Grant Still waren hier terdegen bewust van. Maar tegelijkertijd wilde Still niet louter voor de jazz ensembles schrijven, maar ook voor de klassieke orkesten. 

Zijn muziek en klassieke stijl van arrangeren waren steeds vaker op de radio te horen doordat de gerenommeerde artiesten en programma’s zijn muziek gebruikten. Hij schreef uiteindelijk tien opera’s, acht symfonieën, balletten, kamermuziek, koormuziek, vioolconcerten, pianowerken, sonates en muziek voor een veelheid aan voorstellingen, films en radioprogramma’s. In de jaren 20 arrangeerde hij voor een succesvolle show Shuffle Along welk 504 keer in New York City werd opgevoerd en nadien landelijk toerde. In New York nam hij in 1921 de gelegenheid om op New England Conservatory bij componist George Chadwick compositie te studeren. Omdat deze een bewonderaar was van Still hoefde hij er niet voor te betalen. Tevens, via een studiebeurs, studeerde hij twee jaar compositie bij de avant-garde componist Edgar Varese. 

Harlem Renaissance 
Vanaf dat William Grant Still in New York arriveerde was er een cultureel politieke beweging gaande onder Afro Amerikaanse intellectuelen, schrijvers en kunstenaars. Dit heette de ‘Harlem Renaissance’ of ook wel de ‘New Negro Movement’ genoemd. Deze beweging, geïnspireerd door schrijvers als WEB Dubois (bekend van het boek The Souls of Black Folk) en Alain Locke (The New Negro), wilde Amerika de internationale waarde van de Afro Amerikaanse cultuur laten zien. Een beweging die zwarte kunstenaars als William Grant Still bewust maakte van de verandering die zij zelf in gang konden gaan zetten door samen te werken en elkaar te ondersteunen in de doelen. Deze filosofie omarmde William Grant Still en hij beschouwde zichzelf ook als soldaat van de Harlem Renaissance. Dat was ook in zijn muziek te horen. Hij organiseerde ook met het Harlem Orchestra concerten waar alleen klassieke muziek werd gespeeld. De filosofie van de Harlem Renaissance ging uit van eigen kracht en waardering. En vooral een zakelijke houding tegenover het establishment. Dat establishment kon op geen manier de kracht van de Afro cultuur stoppen en vroeg of laat zou de wereld er mee te maken krijgen. William Grant Still was zich ervan bewust dat hij met zijn muziek in zowel de Afro tradities als de Euro-Westerse klassieke context een verandering teweeg kon brengen. En zo geschiedde. 

Darker America
Still werkte begin jaren 20 als arrangeur en componist in de populaire muziekwereld. Zo was hij ook manager van de klassieke afdeling van Black Swan Records en werd de musical director van het gehele label. De eerste grote opvoering van Stills klassieke werk was op 8 februari 1925 door de International Composers Guild en het werk heette ‘From The Land Of Dreams’. Maar zijn eerste grote symfonie die werd opgevoerd was ‘Darker America’ in 1924 in New York, ook opgevoerd door de International Composer’s Guild.
Als onderdeel van een performance in 1926 benaderde Grant Still jazz vocalist Florence Mills of zij bereid was met een klassiek orkest te zingen. Zodoende schreef hij speciaal voor die gelegenheid ‘Levee Land’ (4 werken voor zang en orkest). De critici waren lovend en ook een nieuw publiek ontdekte de klassieke kant van Still. Tragisch genoeg overleed William’s moeder in 1927. 

Twee werelden
William Grant Still bleef werken als arrangeur en musicus in de populaire muziekwereld. Hij schreef muziek voor het populaire radioprogramma Deep River Hour van Willard Robison en tevens ook Paul Whitemans Old Gold Show op NBC Radio. Anderzijds werd in 1931 zijn ‘Afro American Symphony’ opgevoerd door de Rochester Philarmonic, dirigent Howard Hanson. Dit was voor het eerst dat een complete score van een werk van een Afro Amerikaanse componist werd opgevoerd. Door deze opvoering kreeg Grant Still ook enige erkenning in de wereld van de klassieke muziek. Nadien is het werk in een paar jaar in New York, Chicago, Los Angeles, Berlijn, Parijs en London opgevoerd. William Grant Still bouwde een hechte vriendschap op met dirigent Howard Hanson die groot bewonderaar was van het werk van Still. Veel van zijn werken zijn ook voor de eerste keer in Rochester opgevoerd. Tot de jaren 50 was de Afro American Symphony misschien wel een van de meest populaire Amerikaanse klassieke muziekwerken. 

Los Angeles
Tevens ontving Grant Still in de jaren 30 de prestigieuze Guggenheim (1934) en Rosenwald studiebeurzen. Met de Guggenheim schreef Grant Still zijn eerste opera: Blue Steel. In 1936 dirigeerde Still de Los Angeles Philharmonic tijdens de Hollywood Bowl. Dit was voor het eerst dat een zwarte dirigent met een major orkest zijn eigen werk dirigeerde. 
In deze periode begon Grant Still ook voor bioscoopfilms te componeren waaronder Pennies From Heaven (1936 met o.a. Bing Crosby en Madge Evans) en Lost Horizon (1937). Hij werd tevens gevraagd om de muziek voor Stormy Weather te schrijven, maar hij weigerde dat omdat hij vond dat Twenty Century Fox zwarte mensen vernederde. 

Hij schreef diverse opera’s (zowel de muziek als het libretto) en in 1939 schreef hij Troubled Island, over de opstand van zwarte slaven op Haiti, geleid door de strijder Dessalines. In deze opera werkte hij samen met de beroemde dichter Langston Hughes en Stills vrouw Verna Avrey. Het was in 1949 opgevoerd en geproduceerd door de New York City Opera. Het was de eerste opera van een Afro Amerikaan die door een gevestigde organisatie geproduceerd werd. Zijn opera Bayou Legend was in 1981 de eerste opera op nationale televisie van een Afro Amerikaanse componist. 

William Still schreef ongeveer 200 werken binnen de klassieke school die nu nog bewaard zijn. Volgens kenners zijn veel van zijn werken verloren gegaan. In de populaire muziek schreef hij ook zeker nog eens een paar honderd werken. 

The Man Of Many Firsts 
William Grant Still was in heel veel de eerste Afro-Amerikaan die …. ‘The man of many firsts’ zoals de journalisten dat stellen. Als het om Afro-Europese of Afro-Amerikaanse componisten ging dan waren ze in alles steeds ‘de eerste’ – een gegeven dat tegelijk ook mistroostig maakt. Simpelweg omdat het lijkt of al die successen, uitvoeringen en prijzen meteen ook ‘het laatste’ moment van aandacht was voor deze uitblinkers.  

De aflevering over William Grant Still is vanaf 3 juni te beluisteren! Luister ook naar onze ‘Gemiste Sterren’ playlist met muziek uit de podcast: