Interview Camiel Jansen over MARS:
Een reis naar Mars, de rode planeet, is een reis die de mens absoluut deze eeuw nog gaat maken. Componist Camiel Jansen is hiervan overtuigd en liet zich door deze overtuiging inspireren voor zijn nieuwe werk MARS: dat deze week in première gaat tijdens het Grachtenfestival in Amsterdam. Benieuwd naar dit bijzondere werk sprak ik afgelopen week met Camiel over deze muzikale reis naar een volgende planeet.
Camiel Jansen
Camiel Jansen is componist, maar speelt ook als contrabassist mee in zijn eigen werk. Van huis uit studeerde hij namelijk contrabas aan het conservatorium van Rotterdam en Amsterdam. De afgelopen ‘zeven á acht’ jaar is hij zich steeds meer gaan richten op compositie en dan vooral compositie die zich bevindt tussen jazz en klassiek in. Hij is echt een hedendaagse klassieke componist en heeft een eigen ensemble dat nu al zo’n zes jaar bestaat, waarmee hij concert voorstellingen maakt met een theatrale inslag. Camiel is als Nieuwe Maker (Fonds Podiumkunsten) verbonden aan het Grachtenfestival. Twee jaar lang wordt hij gecoacht in zijn makerschap en MARS: is zijn eerste grote productie in dit traject.
“Bij het componeren begin ik vaak met een non-muzikaal thema, bijvoorbeeld de griekse mythe van Icarus, Muhammad Ali’s meest legendarische bokswedstrijd of mijn favoriete boek van Murakami. Ik pak daar de dramaturgische boog van en op basis daarvan maak ik een muziekstuk.” Voor MARS: heeft Camiel hetzelfde gedaan. ‘Het stuk gaat over Mars en over onze reis naar Mars die wij absoluut deze eeuw nog gaan maken. Dat wilde ik graag op muziek zetten. Eigenlijk breng ik een ode aan een historische gebeurtenis nog voordat die gebeurd is.’
Reis naar Mars
Op de vraag hoe hij bij dit thema kwam, antwoordt Camiel dat hij sterren en planeten fascinerend en inspirerend vindt, maar niet op die manier dat hij alle planeten van het zonnestelsel uit zijn hoofd kan opnoemen. ‘Wat me er vooral aan inspireert, is het feit dat het gaat om een historische gebeurtenis die nog niet heeft plaatsgevonden. Ik denk dat we ons qua technologische ontwikkeling op een cruciaal moment in de menselijke geschiedenis bevinden. We kunnen namelijk voor het eerst best wel accuraat in de toekomst kijken en we krijgen steeds beter in kaart over hoeveel jaar we bepaalde technologische ontwikkelingen gaan hebben.’
Camiel geeft een voorbeeld van gedachtenoefeningen die nu al worden gedaan om bijvoorbeeld te bepalen of het slim is om nu een raket naar de randen van ons zonnestelsel te sturen. “Als de raket reist met snelheid x, terwijl je weet dat je over 10 of 15 jaar een raket hebt die reist met de snelheid 2x, kun je misschien beter 10 jaar wachten. Als je nu naar de rand van het zonnestelsel zou reizen doe je er bijvoorbeeld 30 jaar over, maar als je dat over 10 jaar doet, kan je het doen met twee keer de snelheid en ben je er misschien uiteindelijk wel eerder. Dat soort rare dilemma’s krijg je.’ Lang verhaal kort vindt Camiel het fascinerend om hier op dit moment bij stil te staan, omdat we volgens hem op het randje van dit moment leven.
Chaotic Minimal Music
Het op muziek zetten van dit thema kun je natuurlijk op veel verschillende manieren doen. Camiel besloot bij dit werk, hij doet het niet altijd op deze manier, om het verhaal vrij letterlijk en chronologisch te vertellen. ‘Ik heb het werk opgedeeld in zes delen. Het begint met de nieuwsgierigheid van de mens. Ik had het beeld voor me van wetenschappers die naar Mars kijken en denken: daar gaan we heen! Daarnaast heb je een raketlancering, de reis naar Mars, een landing, het leven op Mars en een soort terugblik. Qua dramaturgische lijn is het dus best wel simpel, maar mijn gedachte erachter was dat als het verhaal een logisch stappenplan is dat iedereen kan volgen, ik de muziek veel abstracter kon maken.’
Het abstract maken van de muziek heeft Camiel ook echt gedaan. Het neigt meer naar moderne klassieke muziek dan zijn eerdere werken en hij heeft zich deze keer meer dan in zijn eerdere werk laten beïnvloeden door bijvoorbeeld de componist Steve Reich. “Ik wordt gecoacht door Jacob ter Veldhuis en Jacob heeft ook alle schetsen met me mee gelezen. Hij zei op een gegeven moment dat ik naar Steve Reich en John Adams moest gaan luisteren omdat dat echt iets voor mij zou zijn. Dat bleek zeker waar te zijn. Daarnaast word ik zelf al heel erg lang beïnvloed door Stravinsky dus dat zijn wel de drie pijlers wat betreft muzikale inspiratie.’ Zelf omschrijft Camiel het werk ook wel als chaotic minimal music. Dit gaat volgens hem niet voor alle delen op, maar wel voor veel. ‘Het herhalende en het ritmische aspect van minimal music gebruik ik en ook met de langzaam bewegende harmonie uit minimal heb ik veel gedaan. Tegelijkertijd is de muziek niet voor de hand liggend en dwingt het je om erbij te blijven. Ik ben daarnaast ook een componist die vanuit een bepaalde emotie schrijft. Ik geloof ook echt in zingbaarheid, dat je muziek moet kunnen zingen. Als je het kan zingen, kan je het ook voelen. Ik vind ook dat muziek pijn mag doen, dus er zijn wel elementen in de muziek die intens en hard zijn. Mijn muziek moet klinken, Ik zal niet zeggen dat het welluidend is, maar het moet wel klinken.’
Theatrale elementen
Naast de muziek die het verhaal verbeeldt, zitten er een aantal theatrale elementen in het concert. Zo werkt Camiel met drie zangers die, in de rol van astronaut, alledrie een solo zingen waarin ze de menselijke kant van het verhaal vertellen. Er is een visual artist bij en met een uitgebreid lichtplan wordt verbeeld dat ze in ruimte zijn of op Mars. Maar ondanks deze theatrale elementen, staat de muziek altijd centraal.
Ook is sterrenkundige Lucas Ellerbroek een integraal onderdeel van het concert. “Ik heb Lucas niet geregisseerd of bepaald wat hij gaat zeggen. Hij geeft eigenlijk een soort talk van twintig minuten over hoe de aanstaande reis naar Mars er technisch inhoudelijk uit gaat zien. Ook bespreekt hij de problemen die erbij komen kijken. Hoe zou het zijn als we op Mars leven en moeten we dat eigenlijk wel willen? Het concert begint daarmee en vervolgens neemt de muziek het over. Dat alles tezamen, de inhoudelijke talk, de muziek, de visuals en het supermooie libretto van Frank Siera is MARS:.’
Door het schrijven van de muziek, het doen van onderzoek en het praten met Lucas heeft Camiel zijn mening wel veranderd met betrekking tot het onderwerp. ‘In eerste instantie vond ik het vooral waanzinnig dat we dit echt kunnen en ook gaan doen deze eeuw. Naarmate ik er langer onderzoek naar deed kwam ik er achter dat er vooral veel commerciële partijen zijn die hier naar dingen. Het zijn geen overheden. Er zit daardoor ook een gigantisch groot deel ego in en het gaat ontzettend over ‘kijk mij eens’. Het gaat natuurlijk over nieuwsgierigheid, maar het is ook een wedstrijdje ver-pissen en dat staan me een beetje tegen. Ik vind dat niet perse de beste reden om naar Mars te willen gaan. Daarnaast, en dat is veel belangrijker, hebben we natuurlijk een planeet A te redden. Zeker na het zien van het IPCC rapport schrok ik me kapot en dan vraag je je af of dit echt de beste allocatie is van al die miljarden aan tijd, research en geld, terwijl we hier op aarde ons klimaat probleem nu direct moeten oplossen. Dus mijn mening erover is zeker bijgesteld. Ik dacht in het begin dat ik er een soort heroïsch kuifje achtig verhaal van wilde maken over de mens die naar Mars gaat en nu vraag ik me steeds meer af wat we daar eigenlijk te zoeken hebben en wat Mars ons te bieden heeft?
Benieuwd naar het nieuwe werk MARS: van Camiel Jansen? Kijk voor meer informatie over het concert en tickets hier. Op donderdag 19 augustus is het concert gratis voor 24classics vrienden.
Foto door: Matija Pekic
