Wie zijn onze helden?

Het is maandagmiddag kwart voor 4 en ik spreek online met Annemijn Bergkotte, de altvioliste van het Ragazze Quartet. Ze stopt verontschuldigend nog snel een stukje appel in haar mond en vertelt dat ze straks meteen weer door moet. Samen met haar andere kwartet leden is ze druk bezig met de voorbereidingen voor hun eigen September Me festival. Haar telefoon staat roodgloeiend, maar voor ons gesprek zet ze hem speciaal even op stil gezet. 

‘Ik kijk het meeste uit naar het moment dat het slotconcert begint. Dat vind ik altijd een heel leuk moment. Het is een beetje nostalgisch, je bent helemaal kapot en je bent heel blij met hoe het is gegaan. Dan sta je na afloop nog even samen met het team aan een biertje in de foyer, helemaal uitgeput, en kijk je samen terug op een heel mooi weekend.’

Ragazze Quartet
Het Ragazze Quartet is artistiek leider van het festival September Me in Amersfoort. Dit jaar is de vijfde editie, een jubileumjaar dus. Het festival is voor het Ragazze Quartet een verlengstuk van hoe ze in de muziekwereld staan. ‘Het liefst zo min mogelijk hokjes denken en zoveel mogelijk buiten de lijntjes kleuren! We vragen hele mooie ensembles, musici en artiesten om op het festival te komen spelen en dat is eigenlijk elk jaar weer een grote ontdekkingsreis. Het is heel spannend hoe het allemaal steeds in elkaar valt, maar ik ben dit jaar weer heel erg blij met het programma.’

Welke hokjes het kwartet precies doorbreekt? Vooral die van genres. Wat is muziek en wat is theater en waarom staat iets eigenlijk op een klassiek muziekfestival? ‘Wij zijn natuurlijk een strijkkwartet en dan denkt iedereen al snel aan een kamermuziekfestival, maar het is meer dan dat. De basis is de muziek en het verhaal wat je vertelt, maar uiteindelijk maakt alles wat daarbij hoort en de muziek rijker maakt het alleen maar heel mooi.’

Er wordt bijvoorbeeld een stuk uitgevoerd van Olivier Messiaen (Quatuor pour la Fin du Temps). Daarvoor heeft violist Pieter van Loenen aan actrice Hanneke van Last gevraagd om een tekst bij de compositie te schrijven en voor te dragen tijdens de muziek. Dat is vanuit het klassieke muziekwerk eigenlijk een muziektheaterproductie geworden, of een theatraal concert. Het Ragazze Quartet probeert zo alle artietsen uit te zoeken. Op een manier dat iedereen het minimale aan theater opzoekt in z’n dicipline om de muziek iets extra’s te geven. ‘Ook als wij zelf als kwartet op het podium staan proberen we niet alleen maar drie stukken te spelen, te buigen en dan weer af. Het is altijd wel zo dat we er een verhaal bij vertellen. We kunnen bijvoorbeeld foto’s laten zien en daar een verhaal bij vertellen of over een componist en zijn tijd vertellen. Door dat soort dingen toe te voegen krijgen mensen een houvast voor hoe ze naar de muziek kunnen luisteren. We vertrekken vanuit de muziek, maar proberen het verhaal te versterken met minimale theatrale middelen.’

De rol van altvioliste binnen het kwartet vindt Annemijn ontzettend fijn. ‘De klank vind ik heel prettig en de laagte werkt voor mij. Ik geniet ook erg van de ondersteunende rol. De hele tijd op de voorgrond een solo spelen en het hoogste lied zingen hoeft van mij niet perse.’ Annemijn is ooit begonnen op viool, maar merkte dat ze vast kwam te zitten in haar ontwikkeling op het instrument. Haar moeder bracht haar op het idee om eens altviool te proberen. ‘Ik besprak het met mijn lerares en die vond het eigenlijk een heel goed idee. De week erna had ze al een altviool ergens vandaan geritseld en het kwartje viel meteen.’

Helden
Het thema van het festival is dit jaar ‘Helden’. Annemijn vertelt dat het plan voor dit thema al een hele tijd geleden ontstond in een brainstorm. ‘Iemand uit het bestuur vroeg aan wie we moesten denken als we dachten aan een held. Toen begon iemand over Pippi Langkous. We bedachten ons dat als je aan helden denkt alles eigenlijk kan. Door de afgelopen corona tijd is het woord held ineens ook geherdefinieerd. Iedereen is namelijk een beetje een held, je bent ook een held als je bijvoorbeeld de buurman eten geeft. Dat geeft het ook weer een mooie laag in deze tijd. Iedereen is een held en jij zelf ook.’

Ze hebben ook gedacht aan muzikale helden.  ‘Het Cello Octet Amsterdam komt bijvoorbeeld met hun voorstelling waarin ze het legendarische album van The Beatles, ‘Sgt. Pepper’s’, hebben laten arrangeren. En als je het over The Beatles hebt, heb je het natuurlijk wel echt over muzikale helden. Er is ook een celliste, Amber Docters van Leeuwen, die een solovoorstelling heeft gemaakt over haar zoektocht naar haar biologische moeder. Ze is geadopteerd vanuit Korea en toen ze zelf moeder werd dacht ze ineens: ik mis nog heel veel en ik moet op onderzoek uit gaan. Dat vonden wij eigenlijk heel heldhaftig om zo dat onderzoek aan te gaan!

En Olivier Messiaen die bijvoorbeeld in een concentratiekamp op een halve piano en een viool met drie snaren zo’n ontzettend indrukwekkend werk heeft geschreven, dan is ook echt een heldendaad. Zo hebben we vanuit allerlei hoeken geprobeerd om helden een beetje op een voetstuk te krijgen in dit festival.’

Beyoncé
Één van de helden waar het Ragazze Quartet ook meteen aan moest denken is Beyonce. ‘Die konden we helaas niet betalen’ zegt Annemijn lachend. In Nederland vindt Annemijn Wende Snijders ook echt een muzikale held. ‘Ik vind haar als artiest ontzettend inspirerend. Hoe zij helemaal haar eigen lijn volgt.’  Op het slotconcert van het festival heeft het kwartet hun eigen muzikale helden uitgenodigd om mee samen te spelen. ‘Er komt een violiste uit Berlijn, Nurit Stark. Daar heeft Rosa mee gestudeerd en die werd daar toendertijd heel erg door geïnspireerd. Van violist Luc-Marie Aguera krijgen wij nog regelmatig les. Er komt ook een oud altvioliste van het Alban Berg Quartett, Isabel Charisius. Daar mag ik ook een duet mee spelen. En Quirine Viersen komt cello spelen. Met deze vier muzikale helden gaan we het Mendelssohn Octet spelen, dus daar hebben we ontzettend veel zin in! Ik sta echt al strak van de adrenaline om ze te ontmoeten en eindelijk weer te beginnen en te repeteren. Daar heb ik heel veel zin in.’

Ik vraag me hardop af of je de muzikale helden van het kwartet ook terug hoort in de manier waarop ze nu spelen? Annemijn vertelt dat je wanneer je viool speelt natuurlijk altijd de bagage met je meeneemt van alle legendes. Tijdens je conservatorium tijd leer je daar ontzettend veel over, kijk je filmpjes van geweldige musici en strijkkwartetten die al die tijd al de hele weg hebben gelegd. ‘Ik merk nu ook dat wij dat juist achter ons proberen te laten. Het is altijd heel fijn om te luisteren naar de oude meesters, maar om nu je eigen pad te vinden is ook heel prettig. Om daar even van los te komen, te proberen die bagage niet te voelen en alleen maar te denken aan wat voor stem wij daar dan aan toe willen voegen? Anders ben je alleen maar bezig met hoe deden ze dat toen en waarom kunnen wij dat niet?’

Garth Knox
‘Garth Knox staat in het openings concert centraal. Dat is een Ierse altviolist. Ik besef nu ineens dat ik met twee altviolist helden mag spelen! Ik ga met hem ook een duet spelen.’ Knox is de Composer in Focus van het festival en het kwartet heeft hem al eerder leren kennen in een project waarin hij muziek voor ze schreef. ‘Hij verzint eigenlijk allerlei nieuwe technieken op je instrument. Je strijkt natuurlijk altijd recht en je doet pizzicato altijd op een bepaalde manier. Maar Garth Knox heeft nu een heel stuk geschreven waarbij je bijvoorbeeld met 6 of 8 vingers een hele techniek leert en waarbij je met strijken niet alleen maar recht, maar bijvoorbeeld ook rond strijkt, waardoor je een heel tof effect krijgt van een soort oude platenspeler. Hij ontdekt allerlei nieuwe klanken in het strijkkwartet repertoire. Je denkt dat je alles al kan na zoveel jaren studie, maar hij verbreed echt het spectrum. ‘ Bij het openingsconcert heeft het kwartet een hele avond om hem heen gebouwd. Knox heeft zelf ook componisten en stukken aangedragen waar hij door is geïnspireerd. Knox speelt solo, Ragazze speelt en dan speelt hij daar weer een antwoord op. Annemijn speelt een duet met hem. ‘Het wordt heel feestelijk!’

Garth Knox heeft ook speciaal voor het Ragazze Quartet een compositie geschreven. Dat was eigenlijk een compositie voor vorig jaar toen alles nog normaal zou zijn en ze een hele tour zouden gaan doen met een programma dat terug zou grijpen op de jaren 20 van toen en de jaren 20 waar we nu ingaan. ‘We hadden hem gevraagd of hij een stuk kon schrijven met een soort voorspellende beelden over hoe we nu in de jaren 20 zullen gaan spelen. ‘Four into Twenty’ heet de compositie en dat programma hebben we nu gelukkig wel al een aantal keer kunnen uitvoeren.

Een hechte relatie
Je hoort vaak de vergelijking van een strijkkwartet met een huwelijk. Met een huwelijk heeft Annemijn geen ervaring, maar ze kan zich deze vergelijking zeker voorstellen. Zeker in een tijd dat je naar zo’n festival toe leeft ziet het kwartet elkaar ontzettend vaak. ‘We zien elkaar zo veel en we kennen elkaar gelukkig ook zo goed. In deze samenstelling zijn we nu 5 jaar met elkaar aan het werk en als je zoveel tijd met elkaar doorbrengt ken je elkaar heel erg goed. Je weet zo goed wat je aan elkaar hebt en dat je gewoon altijd alles kunt zeggen. Als iemand een ruimte binnenstapt zie je meteen dat het bijvoorbeeld niet zo goed gaat of dat iemand slecht geslapen heeft. Het is echt een hele fijne groep om in te zitten.’ In het toewerken naar het festival komt iedereen met ideeën. Vervolgens heeft het kwartet een heel team van het September Me festival dat aan de slag gaat zodra de programmering staat. ‘Een productie en marketing team, vrijwilligers en een bestuur. Flint in Amersfoort, waar het grootste deel van het festival plaatsvindt, is ook een hele fijne partner. Zelf zijn we natuurlijk ook nog druk bezig, want we moeten heel veel noten spelen. De gein van zo’n festival is ook wel om gewoon even heel veel te studeren en echt tot het gaatje te gaan.’

Het volgende project van het Ragazze Quartet waar Annemijn naar uitkijkt is de cd release van een Bartók cd in het weekend van 16 oktober. Maar eerst het festival! ‘Ik heb er heel erg veel zin in en iedereen die komt is volgens mij ook zo blij dat het weer kan. Wat dat betreft zal het een hele bijzondere editie worden!’

Ragazze Kwartet
Rosa Arnold, eerste viool, 
Jeanita Vriens-van Tongeren, tweede viool
Annemijn Bergkotte, altviool
Rebecca Wise, cello