Onvoorspelbare gekte
Don Quichot, wie kent het verhaal niet? Maar weet je ook echt waar het over gaat? Aan de 24classics keukentafel waar we een minicollege -podcast opnamen over dit onderwerp, bleek dit niet het geval. Gelukkig kon Mattijs van de Woerd ons hier alles over vertellen. Mattijs is een zanger en speelt de hoofdrol in de nieuwe opera Don Quichot van OPERA2DAY. Een bevlogen verhaal over gekte, fantasie, windmolens en schapen.
Ridderromans
‘Don Quichot is het op één na meest vertaalde boek ter wereld dat dik 400 jaar geleden, in 1605, verscheen. Het is eigenlijk de eerste moderne roman en het leest ook vandaag de dag nog als een trein. Het is een anti roman in de traditie van de ridderroman, zoals die in de tijd van schrijver Cervantes heel populair was. Cervantes ergerde zich kapot aan die ridderromans. Het waren er heel veel en ze waren allemaal slecht geschreven! Ze waren niet van elkaar te onderscheiden, zaten vol met overdreven emoties, absurde plotwendingen en ongeloofwaardige personages. Cervantes is er dus ook een gaan schrijven, maar dan met een soort kritiek daarop erin verwerkt. Hij schreef een verhaal over ene Alonso Quijano, een oude Spaanse edelman, die zo veel van die slechte ridderromans heeft gelezen dat zijn hersens verdrogen en hij zich voorstelt dat hij zelf een ridder moet worden om de avonturen te beleven waar hij zoveel over gelezen heeft.’
‘Dat kan natuurlijk alleen maar verkeerd aflopen! Hij trekt een of ander oud harnas aan en zet een helm op van papiermaché. Dan springt hij op zijn magere knol en annexeert zijn buurman, de boer Sancho Panza. Vergeleken met Don Quichot is Sancho Panza iemand die alles nog op een rijtje heeft. Samen trekken ze de wijde wereld in waarbij Don Quichot het onrecht gaat bestrijden en goede daden gaat verrichten. Het vervelende hierbij is dat hij de wereld dus beziet met zijn opgedroogde hersenen. De rest van de mensen die daar getuige van zijn, zoals Sancho Panza, denken dat hij gek is. Op een soort slapstick manier lopen de scènes steeds slecht af, maar Don Quichot wordt maar niet beter. Het is ontzettend grappig en ontzettend zielig tegelijk.‘
Moraal van het verhaal
‘Er is dus echt iets aan de hand met dit boek. Het mooie is dat het meteen nadat het verscheen super populair werd. Iedereen las het, er kwamen vertalingen en zelfs kwamen sequels. Niet van Cervantes, de schrijver zelf, maar van andere mensen. Om dat de kop in te drukken heeft Cervantes na tien jaar een tweede deel geschreven. Daarin gebeurt er echt iets bijzonders, want in dit tweede boek weet Don Quichot dat er een boek over hem geschreven is, namelijk dat eerste boek. De mensen die hem tegenkomen weten dat ook. Die zeggen: Jij bent toch Don Quichot van dat boek? Omdat de mensen om hem heen inmiddels weten dat deze man niet helemaal goed is, gaan ze daar gebruik van maken door allemaal theatrale valstrikken voor hem op te zetten. Sancho Panza is inmiddels een beetje aangestoken door zijn baas. Aan het einde van het tweede boek is Don Quichot toch niet de slapstick figuur die hij lijkt. Hij is wel oud en en een beetje op van alle klappen die hij steeds maar krijgt. Hij wordt gehavend naar huis gebracht, waar zijn familie inmiddels al die ridderromans heeft verbrand in de hoop dat dat hem zou helpen. Dan valt Don Quichot in een soort comateuze slaap, waarna hij wakker wordt en beseft dat hij al die tijd gek was en het helemaal verkeerd was wat hij heeft gedaan. Hij zweert de boeken af en maakt excuses aan Sancho Panza, omdat hij hem heeft wijsgemaakt dat ze de wereld moesten redden. Het is zo erg als je dat einde leest. Je hebt je dan duizenden pagina’s lang, net als Sancho Panza, steeds meer vereenzelvigd met die tragische held. Aan het einde gebeurt eigenlijk het ergste wat hem kan overkomen, namelijk dat hij zijn verstand weer terugkrijgt. Dat is een klap in je gezicht van de schrijver, die daarmee de bedoeling had dat niemand ooit meer een boek over Don Quichot zou schrijven. Een jaar later was Cervantes zelf dood.’
‘Ook als je het boek niet kent, ken je waarschijnlijk wel dat beeld van een magere man op een paard die een windmolen aanvalt. Het is zelfs een spreekwoord geworden. Het heeft echt de cultuur van heel Europa beïnvloed. Meteen nadat de boeken er waren zijn mensen ermee aan de haal gegaan om. De verhalen zijn zo beeldend dat je ze eigenlijk op het toneel wilt zien. Er kwamen toneelstukken, balletten en vele opera’s van bijvoorbeeld Francesco Conti, Telemann, Purcell, Yalom, Mendelssohn en Massenet.’
Het volgende lied van Ravel is een ode aan de jonkvrouw van Don Quichot: Dulcinea. Hij zingt “een dag lijkt wel een jaar als ik mijn Dulcinea niet zie.” Dat klinkt natuurlijk prachtig, maar Dulcinea was het meisje wat de koeien molk twee dorpen verderop, die hier helemaal niks vanaf wist. Als hoofse ridder had Don Quichot een onbereikbare liefde nodig.
Understudy
Operagezelschap OPERA2DAY belde dat ze een understudy zochten voor een nieuwe opera. Vooral bij grote rollen van nieuwe gecomponeerde stukken gebruiken ze understudies. Don Quichot is in dit geval de hoofdrol in een nieuw gecomponeerde opera, een rol die verder niemand kent, behalve de persoon die hem uit gaat voeren. Dan wil je iemand achter de hand hebben voor als Don Quichot ziek wordt of hees wordt, zodat iemand anders die rol kan zingen zingen en spelen. Dus daar belden ze me voor en ik wilde me daar wel graag in verdiepen.
Halverwege de regie repetities, dus het moment dat je met de regisseur erbij gaat verzinnen wat er gebeurt op het toneel, werd mijn collega die Don Quichot speelt ziek en toen moest ik toch al komen en meehelpen om het stuk te maken, wat heel spannend was omdat ik nog niet echt boven de materie stond, maar ook heel erg leuk! Uiteindelijk bleek mijn collega helaas toch een stuk zieker dan hij dacht en moest hij zich terugtrekken. Toen moest ik als een haas de hele rol die hij had voorbereid me eigen gaan maken en de hele partij een stuk sneller uit m’n hoofd leren dan ik had gedacht. Dat is gelukkig gelukt – op tijd voor onze tour.
Een nieuwe opera
Het verhaal van de nieuwe opera van OPERA2DAY staat dicht bij het boek. Het begint als een versie van Don Quichot in het hier en nu. Ook hier is er sprake van een man die het zicht op de werkelijkheid verliest. In dit geval is het alleen geen oude Spaanse edelman, maar meneer Ide Hamete Benengeli, een Spanjaard van Arabische afkomst die aan het hoofd staat van een enorme multinational die La Mancha Incorporated heet. Deze man heeft dus eigenlijk alles en komt er daardoor achter dat het leven volkomen zinloos is als je alles hebt. Hij verliest zich in oude ridderromans en hem overkomt dan hetzelfde als de hoofdpersoon uit het boek van Cervantes.
Hij rekruteert een of andere onbeduidende archivaris die in de krochten van dat kantoorgebouw de papierwinkel bij moet houden. Daar maakt hij zijn Sancho Panza van en samen gaan ze op reis door La Mancha, wat in dit geval gewoon het enorme kantoorpand is waar het bedrijf is gevestigd.
Het bijzondere aan deze opera is dat de componist Vanni Moretto op cruciale dramatische momenten middeleeuwse muziek gebruikt. Op het moment dat Don Quichot, of meneer Benengeli, het boek open doet waarvan hij het idee krijgt dat hij ridder moet worden, hoor je bijvoorbeeld ineens middeleeuwse muziek klinken. In de bak hebben we dan ook het New European Ensemble, echte moderne muziek tijgers, maar daarnaast ook La Fonte Musica, een Italiaanse ensemble wat zich heeft gespecialiseerd in middeleeuwse muziek. Dat staat naast mekaar en vloeit in elkaar over.
Onvoorspelbare gekte
Het zingen en spelen van de rol is me allemaal een soort van overkomen de afgelopen tijd. Ik had er niet op gerekend dat ik nu een hele tournee zou kunnen doen met een veel groter aandeel in de productie. Dat allemaal past wel heel goed bij die onvoorspelbare gekte die in dat boek van 400 jaar geleden ook al besloten ligt. Ik voel me er dus uiteindelijk op een raar soort manier heel erg goed bij dat het allemaal zo loopt.
De Don Quichot in jezelf
Ik denk dat iedereen een klein beetje Don Quichot in zich heeft en hij zit zeker ook een beetje in mij. Ik denk als je, zoals ik, gek genoeg bent om van muziek maken je broodwinning te maken je enigszins utopisch bezig bent. Er zijn heel veel mensen die dat een heel slecht idee zouden vinden, wat aantoont dat je een gebrek aan realiteitszin hebt.’
Wil je het hele verhaal van Mattijs en een sneak peek van de opera horen? Luister dan naar de Podcast Minicollege!
Kijk hier voor meer informatie over de productie Don Quichot van OPERA2DAY!
