Peter-Jan Wagemans: De honden blaffen, maar de karavaan trekt voort
Peter-Jan Wagemans behoort tot de belangrijkste componisten van Nederland. Hij schreef voor voor orgel, voor strijkkwartet, voor het Concertgebouworkest en alles daar tussenin. Wagemans kon de afgelopen jaren stevig van leer trekken tegen de muziekcultuur in Nederland, tegen de bezuinigingen van Zijlstra en tegen allerlei heilige klassieke huisjes. Never a dull moment bij Wagemans! Maar dit jaar wordt hij 70 en gaat dat vieren met twee concerten met het Rotterdamse Doelen Ensemble dat ooit door hemzelf is opgericht. De concerten vinden plaats op 6 november in het Orgelpark in Amsterdam en op 9 november in de Laurenskerk in Rotterdam. Wagemans schreef speciaal hiervoor nieuw werk voor (midi-)orgels en elektronica. Wij stelden hem een paar vragen:
Wat is je huidige gemoedstoestand?
“Welgemoed.”
Wat kan het publiek verwachten bij jouw verjaardagsconcerten?
“Alle vijf stukken in het concert zijn een onderdeel van een groot muzikaal verhaal. Gate, het eerste stuk is de opening van een poort: het carillon roep ons op door de poort te gaan, de drie altfluiten zijn de trombones van het laatste oordeel en de orgels, in het orgelpark 3 tegelijk, verbeelden het hiernamaals. De volgende twee stukken drukken een gemoedstoestand uit: verdriet en een gevoel te moeten wachten, niet te weten hoe het verder moet. Vervolgens komt ‘Terra’ een heel aards stuk voor orgel vierhandig. In het orgelpark spelen we dat op twee orgels, in de Laurenskerk alleen op het hoofdorgel, omdat het andere orgel, het transept nog steeds in reparatie is. We eindigen het concert met Fiery Horizon, een stuk dat biografische flarden muziek vermengt met een doorgaande opgang: de zon komt op. Maar in plaats van de mooi idylle, die een zonsopgang vroeger altijd was, is deze een nachtmerrie: de zon verschroeit alles. Daarna dalen we weer af in de nacht. Het eindigt dus mooi maar somber, zoals zoveel muziek.”
Wat is het grote verhaal dat je wilt vertellen?
“Ik denk dat we in een uniek moment leven: de ondergangs dreiging is reëel. Maar onze overtuiging dat we onze ondergang tegemoet gaan, verschilt niet met het geloof in het einde der tijden dat mensen in de Middeleeuwen hadden. Die geloofden daar net zo vast in als wij nu.”
Hoe ziet jouw compositie proces eruit?
“Belangrijk voor mij is dat ik 10 jaar geleden ben begonnen met de integratie van elektronica in mijn composities. Niet alleen viel er technisch veel te leren, het speelt zich tegenwoordig allemaal met computers af, maar de opgave voor mij was om door alle technieken en computerprogramma’s heen een eigen visie te ontwikkelen, die hoort bij mij en mijn muziek. En ik geloof, dat mij dat is gelukt.”
Ben je ook ergens door verrast tijdens het composite proces?
“Eigenlijk door mijn eigen vermogen om met die elektronica om te gaan. Aanvankelijk was ik doodsbang dat alles mis zou gaan tijdens uitvoeringen, maar tegenwoordig heb ik het gevoel de processen te beheersen, en problemen te kunnen oplossen. Toen ik ermee begon heb ik wel anderen in paniek opgebeld, waarom niets werkte; Dat is nu gelukkig anders.”
Op welke manier probeer jij je met jouw muziek te ontwikkelen en te vernieuwen binnen de Europese muzikale traditie?
“Ik denk dat de traditie onze taal is. Ik geloof niet in een heel nieuwe ontwikkeling waarbij de taal volledig verandert. Waarom: heel eenvoudig, omdat de hersenen die de muziek processen dezelfde zijn, van alle westerse mensen (misschien alle mensen, maar dat weet ik niet). Het gaat erom uitdrukking te geven aan onze tijd, met nieuwe betekenis van het herkenbare. Noem het archetype.”
Hoe kijk je nu, op 70-jarige leeftijd, terug op je carrière als componist?
“Daar kan ik een heel lang antwoord op geven, maar ik hou me bij het korte: ik ben blij dat ik hier in Nederland uiteindelijk de dingen heb kunnen doen, die ik in mijn hoofd had. Ik ben tevreden, omdat een groot deel van mijn oeuvre het beste is dat ik te geven had. En dat ik er trots op kan zijn. En dat ik nog steeds het gevoel heb, dat ik het nog beter kan, en graag mijn volgende stuk wil maken.”
Is er een muziekstuk dat je het afgelopen jaar heeft geraakt of heeft geïnspireerd?
“Oei, dat zijn er veel: Ligeti: Etudes, B.A. Zimmermann: Die Soldaten en zijn Requiem, maar tegenwoordig zijn het vooral fragmentjes: zoals het slotkoraal uit de Psalmensymfonie van Stravinsky, ik hoorde laatst een heel interessant stuk van Trevor Grahl, stukjes film muziek uit TwinPeaks, stukjes uit Lulu van A Berg, fragmentjes uit Frau ohne Schatten van R Strauss, dat ik een paar jaar geleden hoorde, een hele lappendeken!”
Hoe ga je om met tegenslag?
“De honden blaffen, maar de karavaan trekt voort.”
Hoe luidt jouw adagium?
“Kijk in de spiegel: ben ik creatief genoeg?”
Kun je tot slot een muzikaal hoogtepunt benoemen uit de afgelopen 70 jaar?
“Daar is geen beginnen aan! Het is een ongelofelijk rijke kunstvorm. Het laatste hoogtepunt was een gecombineerde dans/muziekvoorstelling in de onderzeebootloods in Rotterdam. In C, van Terry Riley, normaal een beetje een zwaktebod om uit te voeren, maar nu met een heel gemengd ensemble, zeer goed gedaan, van een verpletterende schoonheid.”
Wil je bij een van de concerten aanwezig zijn?
6 november 14:15, Orgelpark, Amsterdam
tickets hier verkrijgbaar
9 november 20:00, Laurenskerk, Rotterdam
tickets hier verkrijgbaar
